Eerste hulp bij kalk en hard water

We kennen het allemaal wel: strepen op glazen, kranen in badkamer en keuken die hun glans verliezen, douchewanden die wit uitslaan en koffiezetapparaten die om de zoveel tijd gespoeld moeten worden met azijn. Dat alles is te wijten aan kalk. Maar wat is kalk eigenlijk? Hoe schadelijk is kalk? En hoe kan je kalkaanslag voorkomen? Wij bieden je een antwoord op al je vragen.

Wat is kalk en hoe wordt kalk gevormd?

Kalk is een verzamelnaam voor een aantal scheikundige verbindingen met calcium, de zogeheten alkalische zouten van calcium, waaronder calciumoxide (ook bekend als ongebluste kalk), calciumhydroxide (gebluste kalk), calciumcarbonaat en calciumwaterstofcarbonaat.

In de natuur komt kalk vaak voor. Het zit onder meer in kalksteen en mergel. Bijvoorbeeld in Limburg vind je veel mergel terug. Ook levende wezens bezitten lichaamsdelen die veel kalk bevatten, zoals beenderen, schelpen en pantsers van bijvoorbeeld koralen. Kalksteen is doorheen miljoenen jaren ontstaan doordat de kalkrijke overblijfselen van onder meer schelpdieren en vissen zich ophoopten op de zeebodem. Toen die zeeën droog kwamen te liggen, kwam ook het gesteente aan de oppervlakte. Daarop zetten zich nog meer lagen af, als modder of als ander gesteente.

Wanneer regenwater - dat van nature zacht, dus vrij van kalk is - in de grond sijpelt, passeert het die lagen gesteente. Gaat het om krijt en kalksteen, dan neemt het regenwater calcium- en magnesiummineralen uit het gesteente op. Het gesteente wordt met andere woorden opgelost in het sijpelende regenwater en uiteindelijk eventueel elders afgezet. Je kan dat verschijnsel heel goed zien in grotten. Druipstenen, zoals stalactieten en stalagmieten, ontstaan immers wanneer koolzuurhoudend water door een kalksteenlaag druppelt. In de grot verliest het water koolzuur (waterstofcarbonaat) aan de lucht, waardoor er minder calciumcarbonaat in het water kan blijven en het opgeloste calcium zich weer afzet als kalksteen.

Aangezien ons leidingwater ook uit de grond komt, bevat het vaak veel kalk, zeker in gebieden met een kalkhoudende ondergrond. We spreken in dat geval over hard water.

Om de spoeling mogelijk te maken, gebruikt je waterverzachter zout uit het zoutreservoir, dat opgelost wordt in water. Het hele reinigingsproces van de harskern wordt "regeneratie" genoemd. Het zout voor een waterverzachter staat daarom ook vaak bekend als "regeneratiezout".

Is kalk schadelijk?

Kalk is allerminst schadelijk voor de mens. Integendeel, we hebben kalk, in de vorm van calcium, nodig voor de ontwikkeling van sterke botten en een gezond gebit. Als je vanaf je kindertijd voldoende calcium opneemt, voorkomt dat botontkalking op latere leeftijd. Daarnaast zorgt calcium voor een goede werking van onze zenuwen en spieren, de bloedstolling en het transport van andere mineralen, zoals magnesium, kalium en natrium, doorheen het lichaam. Kalk helpt zelfs onze bloeddruk te regelen.

Calcium vind je vooral in zuivelproducten zoals melk, yoghurt en kaas, maar ook in graanproducten zoals volkorenbrood en groentes als broccoli, kool en spinazie. Zelfs noten, abrikozen, appels en vette vissoorten als zalm en sardines bevatten een behoorlijke hoeveelheid kalk.

Maar waar kalk onontbeerlijk is voor ons lichaam, is het wel degelijk schadelijk voor onze waterleidingen, huishoudtoestellen, kranen, servies, enzovoort. Wie in een regio woont waar veel kalk in het leidingwater zit, heeft ongetwijfeld last van kalkaanslag.

Wat is kalkaanslag precies en hoe kan je kalkaanslag voorkomen?

Kalkaanslag ontstaat door verhitting van leidingwater waar veel kalk in zit. Wanneer je bijvoorbeeld de warmwaterkraan opendraait, vallen het calciumwaterstofcarbonaat en de magnesiumzouten die opgelost zitten in het water, uit elkaar. Door de verhitting komt kooldioxide vrij, waardoor het calcium en het magnesium niet meer oplosbaar zijn en zich afzetten als calcium- en magnesiumcarbonaat, of wat wij kennen als kalkaanslag of ketelsteen.

In feite is kalkaanslag dus zeer vergelijkbaar met wat je ziet bij druipstenen in grotten. Zodra de chemische verbinding met het calcium verandert of verbroken wordt, slaat de kalk neer.

De gevolgen van die kalkaanslag in huis zijn behoorlijk groot, ook al zijn we ons daar niet altijd van bewust:

Rendementsverlies en verminderde levensduur van huishoudtoestellen

Hoe hoger de temperatuur van het water, hoe meer kalk er afgezet wordt. Vooral het verwarmingselement en de binnenkant van een waterkoker hebben daardoor last van kalkaanslag. Maar ook andere apparaten, zoals je koffiezetapparaat, je strijkijzer, je wasmachine en je boiler hebben het hard te verduren door kalk. De kalkaanslag op de verwarmingselementen van die toestellen blokkeert de warmte, zodat de toestellen harder moeten werken en dus onnodig veel energie verbruiken. Dat leidt tot rendementsverlies en snellere defecten.

Vroegtijdige defecten aan kranen

Ook je warmwaterkranen kunnen erg slecht tegen kalk. Door de ophopingen van kalk wordt de doorstroom van het water belemmerd en begint de kraan te sputteren. Uiteindelijk komt er nauwelijks nog warm water uit je kraan, begint ze te lekken of breekt ze zelfs af.

Snellere slijtage aan servies en glazen

Kalkaanslag veroorzaakt witte vlekken en strepen op je servies en je glazen. Om die te vermijden, heb je meer afwasmiddelen nodig of water met een hogere temperatuur. Maar precies die hogere temperatuur werkt ook nog eens glascorrosie in de hand.

Douchewanden en badkamertegels zijn moeilijk schoon te krijgen

Witte strepen op douchewanden en badkamertegels en geelachtige vlekken op je sanitair zijn ook het gevolg van kalkaanslag. Geleidelijk aan hoopt de aanslag zich op. Hoe langer je wacht om te poetsen, hoe moeilijker het is om de kalk te verwijderen.

Oplopende energierekening

Je verwarmingsinstallatie, boiler en huishoudtoestellen werken minder goed omdat de kalkaanslag isolerend werkt. Dat rendementsverlies kan je energierekening met zo'n € 120 per jaar de hoogte in jagen. In tijden waarin energie steeds duurder wordt, is dat geen goed nieuws.

Hoe meer kalk er in het water zit, hoe sneller er overigens kalkaanslag ontstaat en hoe meer schade ze veroorzaakt. Zolang het water dat uit je kranen stroomt kalk bevat, kan je die kalkaanslag niet voorkomen. Je kan de levensduur van je huishoudtoestellen wel wat verlengen door de kalkaanslag te verwijderen met wat azijn of met kunstgebitreiniger.

De enige manier om kalkaanslag te voorkomen, is een waterverzachter te plaatsen bij de hoofdwaterleiding in je woning. Op die manier stroomt er geen water vol kalk meer uit je kranen. Maar niet iedereen heeft een waterverzachter absoluut nodig. Zo zit er in het leidingwater sommige delen van Limburg al vrij weinig kalk. Of je echt gebaat bent bij een waterontharder of niet, hangt af van hoe hard je leidingwater precies is.

Wanneer spreken we over hard water?

Hard water bevat veel calcium en magnesium. De hardheid van leidingwater wordt in België uitgedrukt in Franse graden (°F of fH). Hoe hoger dat getal, hoe harder het leidingwater. 1°F staat voor 10 mg calciumcarbonaat en 2,4 mg magnesium per liter water. Maar wanneer kan je dan spreken van 'hard water' en 'zacht water'? Aqua Flanders, de koepelorganisatie van de Vlaamse waterbedrijven, deelt de waterhardheid op in 5 categorieën:

Zeer zacht water	0 - 7 °F
Zacht water	7 - 15 °F
Middelhard water	15 - 30 °F
Hard water	30 - 45 °F
Zeer hard water	> 45 °F

Uit cijfers van Aqua Flanders blijkt dat de overgrote meerderheid van gemeenten in Vlaanderen te maken heeft met middelhard en hard water. Vooral Vlaams-Brabant, Oost-Vlaanderen en een groot deel van West-Vlaanderen hebben last van hard water. De cijfers zijn echter gemiddelden. De waterhardheid verschilt per gemeente en zelfs per straat. Om de hardheid van je leidingwater exact te weten, kan je best een kalktest laten uitvoeren.

Wil jij ook weten of een waterverzachter nuttig voor je is?

Vraag hier een gratis adviesgesprek aan.